Ο Δείκτης Μάζας Σώματος και η σημασία του

Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) ή αλλιώς Body Mass Index (BMI) ή αλλιώς δείκτης Quetelet, είναι μία απλή αριθμητική μέτρηση, η οποία προκύπτει όταν έχουμε διαθέσιμα μόνο το βάρος και το ύψος ενός ενήλικα.

Το αποτέλεσμά της, οδηγεί στην κατάταξη του ατόμου σε διάφορες κατηγορίες, ενώ παράλληλα μας δίνει πληροφορίες για ενδεχόμενο κίνδυνο ανάπτυξης χρόνιων καταστάσεων. Πώς σχετίζεται όμως ο Δείκτης Μάζας Σώματος με την παχυσαρκία; Πώς ακριβώς υπολογίζεται και με ποιο τρόπο αντλούμε πληροφορίες για την υγεία μας;

Η παχυσαρκία κρούει παγκοσμίως τον κώδωνα του κινδύνου για την δημόσια υγεία καθώς από το 1975 έχει σχεδόν τριπλασιαστεί.  Αποτελεί σοβαρό πρόβλημα γιατί αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών ενώ μπορεί για συγκεκριμένα άτομα να συνδέεται με ένα ευρύ φάσμα ψυχολογικών προβλημάτων.

Για την κοινωνία δε, έχει σημαντικό άμεσο και έμμεσο κόστος που επιβαρύνει σημαντικά την υγειονομική περίθαλψη και τους κοινωνικούς πόρους.

Ιστορικά στοιχεία

Ο Δείκτης Μάζας Σώματος επινοήθηκε το 1835, από τον Lambert Adolphe Jacque Quetelet, έναν Φλαμανδό αστρονόμο, κοινωνιολόγο και μαθηματικό. Ο Quetelet έψαχνε ένα τρόπο συσχέτισης του ύψους με το βάρος, ώστε αυτό να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο μελέτης σε πληθυσμιακό επίπεδο.

Το 1972, αναφέρθηκε για πρώτη φορά, στο περιοδικό Journal of Chronic Diseases. Το άρθρο αυτό, εξέτασε τον ΔΜΣ ως πολύτιμο εργαλείο σε πληθυσμιακές μελέτες αλλά όχι για την ατομική μελέτη. Από το 1990 και έπειτα, άρχισε να υιοθετείται ευρέως, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να κάνει το πρώτο βήμα.

Έτσι, λόγω της απλότητας της εξίσωσης, παραμένει η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη ανθρωπομετρική ανάλυση.

Πώς υπολογίζεται ο Δείκτης Μάζας Σώματος

O Δείκτης Μάζας Σώματος υπολογίζεται διαιρώντας το βάρος διά του ύψους στο τετράγωνο [Βάρος (kg) /Ύψους² (cm)]. Η τιμή που προκύπτει κατατάσσει το άτομο στην ανάλογη για αυτόν κατηγορία.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κατάταξη αναφέρεται ως εξής:

Η κατάταξη αυτή συμβάλλει στον προσδιορισμό πιθανών μελλοντικών προβλημάτων υγείας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν η υπέρταση, ο διαβήτης και η υπερχοληστερολαιμία. Στην παιδική ηλικία, ο Δείκτης Μάζας Σώματος χρησιμεύει ως μέθοδος πρόβλεψης για την υγεία και τις ασθένειες αργότερα στη ζωή. Παράλληλα, έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως ως παράγοντας για τον καθορισμό διαφόρων πολιτικών δημόσιας υγείας.

Άτομα με υψηλότερο και χαμηλότερο ΔΜΣ είναι εξίσου ευαίσθητα στην εμφάνιση Διατροφικών Διαταραχών. Σύμφωνα με την μελέτη Project Eat, όπου συμμετείχαν 2516 έφηβοι, το 40% των κοριτσιών και το 20% των αγοριών, ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα και σχετίζονται με κάποια Διατροφική Διαταραχή. Πρόκειται για μια κατάσταση η οποία δεν διαφοροποιήθηκε ούτε στην 5ετή παρακολούθηση της νεαρής ενήλικης ζωής τους, που ακολούθησε. Προφανώς και χρειάζεται μια πιο ολιστική προσέγγιση.

Έτσι, γνωρίζοντας κάποιος τον Δείκτη Μάζας Σώματος, μπορεί να παρακινηθεί ώστε να λάβει τα κατάλληλα μέτρα και να αναζητήσει την κατάλληλη υποστήριξη.

Πώς επηρεάζει ο Δείκτης Μάζας Σώματος τα διάφορα συστήματα οργάνων

Στο αναπνευστικό σύστημα, ένας αυξημένος ΔΜΣ συνδέεται συχνότερα με το σύνδρομο υποαερισμού παχυσαρκίας (OHS – obesity hypoventilation syndrome). Προκύπτει έπειτα από αυξημένη ενδοκοιλιακή πίεση και αυξημένο σωματικό βάρος, τα οποία αναστέλλουν τις φυσιολογικές κινήσεις των πνευμόνων.

Επιπροσθέτως μπορεί να προκληθεί αποφρακτική υπνική άπνοια (OSA – obstructive sleep apnea), η οποία μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική κόπωση, πνευμονική υπέρταση και μη φυσιολογικούς καρδιακούς ρυθμούς.

Στο γαστρεντερικό σύστημα, ένας αυξημένος Δείκτης Μάζας Σώματος σχετίζεται με την νόσο της χοληδόχου κύστης και τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Σε περίπτωση δε που υπάρχει, αυξημένο σωματικό λίπος, υπάρχει και αυξημένη κοιλιακή πίεση. Αυτή με την σειρά της μπορεί να οδηγήσει σε γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ).

Η αύξηση του ΔΜΣ έχει συνδεθεί επίσης, με την ανάπτυξη της ηπατικής νόσου. Μάλιστα, η εναπόθεση λίπους στο ήπαρ, γνωστή και ως μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα (NASH), είναι μία από τις κύριες αιτίες ηπατικής ανεπάρκειας στις Η.Π.Α.

Τα παχύσαρκα άτομα έχουν συνήθως αυξημένη υπερτροφία λιπώδους ιστού, η οποία οδηγεί σε ενδοκρινική δυσλειτουργία και αντίσταση στην ινσουλίνη. Λόγω αυτής της αντίστασης, έχουμε αύξηση των τριγλυκεριδίων, της γλυκόζης ορού και της αρτηριακής πίεσης. Αυτά με την σειρά τους αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.

Τέλος, σε ένα παχύσαρκο άτομο, ο Δείκτης Μάζας Σώματος μπορεί να επηρεάσει το δερματικό αλλά και το ουροποιητικό του σύστημα ενώ σχετίζεται και με μειωμένη αναπαραγωγική λειτουργία.

Περιορισμοί

Παρότι ο Δείκτης Μάζας Σώματος είναι ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο μέτρο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει τους περιορισμούς του.

Μυϊκή μάζα

Η κατάταξη βάσει του ΔΜΣ, προκύπτει χωρίς να λαμβάνονται υπόψιν η μυϊκή μάζα και η λιπώδης μάζα σώματος.

Ως εκ τούτου, ο δείκτης αυτός δεν λαμβάνει υπόψιν του και πληροφορίες αναφορικά με την κατανομή της λιπώδους μάζας σώματος. Αν για παράδειγμα υπάρχει, και σε τι βαθμό, η συσσώρευση λίπους στη περιοχή του κορμού, των ισχίων και των μηρών.

Αυτό φυσικά θα το σημειώναμε ως ανησυχητικό τουλάχιστον για τους αθλητές, αλλά και για όλους όσους έχουν φυσιολογικά, απλά μεγαλύτερη από τη μέση, μυϊκή μάζα. Έτσι, ένα άτομο με αυξημένη μυϊκή μάζα, χωρίς αντίστοιχα αυξημένο σωματικό λίπος, θα ταξινομηθεί ως υπέρβαρο ή παχύσαρκο χωρίς φυσικά να είναι.

Αντίθετα, ένα άτομο με μεγαλύτερο ποσοστό λίπους, θα αναγνωριστεί ως πιο υγιές από το προβλεπόμενο.

Οστική Μάζα

Η οστική μάζα αντικατοπτρίζει το βάρος ολόκληρου του σκελετού συνολικά ή τμηματικά. Τα άτομα που έχουν μεγαλύτερο σκελετό θα έχουν και υψηλότερο ΔΜΣ, παρόλο που μπορεί να είναι υγιή και όχι υπέρβαρα.

Ηλικία και Δείκτης Μάζας Σώματος

Ακόμη κι αν το σωματικό βάρος παραμένει σταθερό, η γήρανση επιφέρει αλλαγές στη σύσταση του σώματος.

Χαρακτηριστική είναι η μείωση της μυϊκής μάζας και η αύξηση του σπλαχνικού λίπους. Το σπλαχνικό λίπος είναι πιο επικίνδυνο αλλά ο Δείκτης Μάζας Σώματος δεν χρησιμοποιεί αυτόν τον παράγοντα στον υπολογισμό του.

Φύλο

Πριν από την εφηβεία, τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια, τείνουν να είναι πιο αδύνατα και να μη διαφέρουν μεταξύ τους.

Τα κορίτσια τείνουν να συσσωρεύουν σχετικά μεγάλες ποσότητες λίπους κατά τη διάρκεια και μετά την εφηβεία. Από την άλλη, τα αγόρια συσσωρεύουν σχετικά μεγάλες ποσότητες άλιπης μάζας (οστική και μυϊκή μάζα). Και στα δύο φύλα οι τιμές αυτές αντανακλώνται σε αυξημένο ΔΜΣ.

Φαίνεται πως οι ορμονικές αλλαγές τόσο σε αυτές τις ηλικίες όσο και μεταγενέστερα με τη γήρανση, ευθύνονται για αυτό.

Εθνότητα και Δείκτης Μάζας Σώματος

Εκτός από το φύλο και την ηλικία, έχουν σημειωθεί σημαντικές παραλλαγές λόγω έθνους, σε ότι αφορά τη σύσταση του σώματος.

Οι γενετικά καθορισμένες διαφορές στη σύσταση και τον μεταβολισμό καθώς και μια ποικιλία παραγόντων κινδύνου που απορρέουν από κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, φαίνεται πως ευθύνονται για αυτό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι Ασιάτες.

Υπάρχει τρόπος να δω τη σύσταση σώματός μου;

Η μέθοδος της βιοηλεκτρικής εμπέδησης (BIA-Bioelectrical impedance analysis) και η μέθοδος διπλής ενεργειακής απορρόφησης (DXA -Dual energy X-ray absorptiometry), παρέχουν ακριβείς πληροφορίες για τη σύσταση ενός ατόμου.

Μπορούν να μας ενημερώσουν για το ποσοστό της λιπώδους και της άλιπης μάζας σώματος τόσο σε συνολικό όσο και σε τμηματικό επίπεδο (κορμός, χέρια, πόδια). Η διαδικασία της λιπομέτρησης είναι μέρος των συνεδριών, στα περισσότερα Διαιτολογικά γραφεία.

Επιστημονική υποστήριξη από το BeNutritious

Εάν ο Δείκτης Μάζας Σώματος σας είναι αυξημένος και ανησυχείτε για την υγεία σας, καλό θα ήταν πρώτα να ζητήσετε τη γνώμη ειδικού.

Είμαι Διαιτολόγος-Διατροφολόγος στο Περιστέρι και μπορώ να σας βοηθήσω ώστε να προσδιορίσουμε το κατά πόσο αυτή η απώλεια είναι απαραίτητη. Στο Be Nutritious, υπάρχει η δυνατότητα λιπομέτρησης, προκειμένου να δούμε τόσο αναλυτικά την σύσταση του σώματος σας.

Σημαντικά δεδομένα θα μας δώσουν η περίμετρος μέσης και ισχίων και η επακόλουθη αναλογία τους. Αποτελούν μέρος της συνεδρίας μας και θα μας δώσουν ακόμη πιο αξιόπιστες πληροφορίες για την υγεία σας.

Η εξατομίκευση και παράλληλα η συνεχής υποστήριξη και επικοινωνία θα σας βοηθήσουν ώστε να πετύχετε τους στόχους που έχετε θέσει ώστε να είστε υγιής. Η ισορροπημένη διατροφή, η άσκηση, ο ύπνος και η αυτοφροντίδα μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στο να βελτιωθεί ο τρόπος ζωής σας. Ένα βήμα τη φορά, αρκεί!

Για να μάθετε περισσότερα για τον Δείκτη Μάζας Σώματος ή να ξεκινήσετε τη δική σας προσπάθεια, μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μου με όποιον από τους ακόλουθους τρόπους σας εξυπηρετεί:

• κάλεσε με στο 2105711838
• συμπλήρωσε την φόρμα επικοινωνίας
• στείλε email στο info@benutritious.gr

Βιβλιογραφία

1. Asia Zierle-Ghosh, Arif Jan,Physiology, Body Mass Index, In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan., 2023 Nov 5.
2. Obesity, BMI, and Health: A Critical Review, Frank Q. Nuttall, Nutr Today. 2015 May; 50(3): 117–128, Published online 2015 Apr 7. doi: 10.1097/NT.0000000000000092
3. BMI Classification Percentile And Cut Off Points, Connor B. Weir et.al, In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan. 2023 Jun 26., PMID: 31082114, Bookshelf ID: NBK541070
4. Obesity, Disordered Eating, and Eating Disorders in a Longitudinal Study of Adolescents: How Do Dieters Fare 5 Years Later?, DIANNE NEUMARK-SZTAINER et al. Continuing Education Questionnaire, page 577 Meets Learning Need Codes 3000, 4000, 4160, 5200, and 5370